Bệnh viêm ruột hoại tử ở gà là một trong những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm thường gặp trong chăn nuôi gia cầm hiện nay, đặc biệt ở các mô hình nuôi thâm canh, mật độ cao. Bệnh gây thiệt hại lớn do tỷ lệ chết cao, diễn biến nhanh, khó kiểm soát nếu phát hiện muộn và rất dễ nhầm lẫn với một số bệnh đường ruột khác như cầu trùng.
Gà mắc bệnh thường có biểu hiện tiêu chảy, phân lẫn máu và chất nhầy, màu phân tương tự bệnh cầu trùng. Gà trở nên chậm chạp, giảm ăn rõ rệt, chân khô, sã cánh, nhiều con không thể đứng dậy. Trong nhiều trường hợp, gà bị nhiễm trùng huyết và chết đột ngột. Tỷ lệ chết dao động từ 10–20%, thậm chí cao hơn nếu không có biện pháp can thiệp kịp thời. Đáng chú ý, việc sử dụng các loại kháng sinh trị tiêu chảy thông thường thường không mang lại hiệu quả rõ rệt.
Nguyên nhân gây bệnh viêm ruột hoại tử ở gà
Tác nhân chính gây bệnh viêm ruột hoại tử ở gà là vi khuẩn Clostridium perfringens. Đây là một loại trực khuẩn gram dương, kích thước lớn, không di động, hai đầu tròn, thường tồn tại riêng lẻ hoặc thành đôi. Vi khuẩn có khả năng hình thành bào tử chịu nhiệt rất cao, có thể sống sót trong nước sôi tới khoảng 2 giờ.
Clostridium perfringens là vi khuẩn kỵ khí, sinh nội bào tử, phân bố rất rộng trong tự nhiên như đất, bụi, phân, thức ăn chăn nuôi, chất thải gia cầm và đặc biệt là trong đường tiêu hóa của gà. Trong điều kiện bình thường, vi khuẩn này tồn tại với mật độ thấp và không gây bệnh, thậm chí còn tham gia vào quá trình lên men và phân giải thức ăn.
Tuy nhiên, khi gặp các điều kiện thuận lợi, vi khuẩn sẽ tăng sinh nhanh chóng và trở thành tác nhân gây bệnh nguy hiểm cho đàn gà.
Cơ chế sinh bệnh
Trong trạng thái sinh lý bình thường, Clostridium perfringens sống cộng sinh trong đường ruột gà và không gây hại. Tuy nhiên, khi gà bị nhiễm các bệnh khác (đặc biệt là cầu trùng), hoặc gặp phải những yếu tố bất lợi như:
- Rối loạn tiêu hóa kéo dài
- Thay đổi đột ngột khẩu phần ăn hoặc nguồn nước uống
- Gà bị đói, khát trong thời gian dài rồi ăn uống trở lại quá nhanh
- Chuồng trại ẩm ướt, thông thoáng kém
- Mật độ nuôi cao, stress nhiệt, stress vận chuyển
Những yếu tố trên làm thay đổi nhu động ruột và phá vỡ cân bằng hệ vi sinh đường ruột. Khi đó, Clostridium perfringens có điều kiện sinh sản mạnh, bám vào lông mao niêm mạc ruột và tiết ra các độc tố.
Theo thông tin từ W188 chia sẻ: Các độc tố này gây tổn thương nghiêm trọng niêm mạc ruột, dẫn đến viêm xuất huyết và hoại tử. Khi tổn thương ruột lan rộng, vi khuẩn và độc tố có thể xâm nhập vào máu, gây nhiễm trùng huyết. Sau khi vi khuẩn bị tiêu diệt trong máu, xác vi khuẩn tiếp tục giải phóng nội độc tố, khiến gà chết nhanh và bệnh diễn biến cấp tính, dữ dội hơn.
Triệu chứng lâm sàng
Bệnh viêm ruột hoại tử ở gà thường biểu hiện dưới hai thể: thể cấp tính và thể mãn tính.
Thể cấp tính
Thể cấp tính thường gặp nhất, với tỷ lệ mắc bệnh và tỷ lệ chết cao. Bệnh hay xảy ra ở đàn gà thịt từ 4–8 tuần tuổi, nhưng các lứa tuổi khác cũng có thể mắc.
Các triệu chứng điển hình bao gồm:
- Gà giảm ăn nhanh, bỏ ăn
- Ủ rũ, chậm chạp, ít vận động
- Tiêu chảy, phân khô màu đen hoặc nâu sẫm, đôi khi lẫn máu và nhầy
- Gà hay nằm sấp, gục đầu, sã cánh
- Nhiều con không thể tự đứng hoặc đi lại
Tỷ lệ chết trong thể cấp tính thường dao động từ 5–25%, có thể cao hơn nếu đàn gà đang chịu nhiều yếu tố stress hoặc mắc bệnh kế phát.
Thể mãn tính
Ở thể mãn tính, triệu chứng lâm sàng không điển hình và khó nhận biết hơn. Gà vẫn ăn uống nhưng chậm lớn, giảm tăng trọng, còi cọc. Nếu bệnh kéo dài, gà suy kiệt và chết do gầy yếu.
Bệnh tích đặc trưng
Những người tham gia đá gà W188 chia sẻ: Khi mổ khám gà bệnh, có thể quan sát thấy những tổn thương rất đặc trưng ở đường tiêu hóa và các cơ quan nội tạng:
- Xuất huyết lan tỏa ở các mô lỏng lẻo dưới da và ruột
- Niêm mạc ruột viêm đỏ, xuất huyết thành vệt hoặc mảng
- Các ổ viêm loét nông hoặc sâu, có thể vỡ gây viêm dính phúc mạc
- Thành ruột dày, xung huyết, chứa nhiều dịch nhầy
- Niêm mạc ruột phủ màng giả màu nâu vàng, dễ bong tróc
- Ruột non phồng to, màu đỏ sẫm
- Nhiều vùng hoại tử tạo thành các vết loét phủ lớp màu vàng ngà
Ngoài ra, các cơ quan khác cũng bị tổn thương:
- Gan sưng to, xung huyết, xuất huyết điểm, có mảng màu xám bạc hoặc vàng nhạt
- Thận và lách sưng, biến màu
- Túi mật giãn to, thành túi có nhiều ổ hoại tử
Trong những trường hợp nặng, viêm loét kéo dài có thể gây thủng ruột, phân tràn ra ngoài làm viêm dính phúc mạc, dẫn đến chết nhanh.
Chẩn đoán bệnh
Bệnh viêm ruột hoại tử tương đối dễ chẩn đoán nếu dựa trên các yếu tố dịch tễ, triệu chứng lâm sàng và bệnh tích khi mổ khám. Đặc điểm nổi bật là các ổ hoại tử đặc trưng ở ruột mà ít gặp trong các bệnh khác.
Cần phân biệt bệnh với một số bệnh có triệu chứng tương tự:
- Thương hàn gà: xảy ra ở mọi lứa tuổi, phân tiêu chảy lẫn bọt khí, gà đẻ bị viêm buồng trứng, trứng méo mó hoặc không vỏ.
- Cầu trùng ruột non: ruột sưng to, gà vẫn có thể đi lại, bệnh thường gặp ở gà mái đẻ.
Trong khi đó, viêm ruột hoại tử chủ yếu gặp ở gà giò, gà thịt, với biểu hiện nằm nhiều, lười đi lại và nhanh chóng suy kiệt.
Biện pháp phòng bệnh
Phòng bệnh viêm ruột hoại tử cần được thực hiện tổng hợp, kết hợp nhiều biện pháp từ quản lý, dinh dưỡng đến an toàn sinh học:
- Giữ chuồng trại khô ráo, sạch sẽ, thông thoáng mùa hè và kín gió mùa đông
- Quản lý tốt nhiệt độ, độ ẩm, mật độ nuôi
- Hạn chế tối đa các yếu tố gây stress cho đàn gà
- Bổ sung đầy đủ vitamin, khoáng và axit amin để nâng cao sức đề kháng
- Sử dụng khẩu phần có protein dễ tiêu, hạn chế dư thừa đạm
- Kết hợp enzyme, men vi sinh và chế phẩm sinh học để ổn định hệ vi sinh đường ruột
- Không sử dụng thức ăn mốc, nhiễm độc tố nấm
- Tránh thay đổi đột ngột khẩu phần và phương thức cho ăn
- Thực hiện nghiêm ngặt quy trình an toàn sinh học và kiểm soát cầu trùng sớm
Nguyên tắc điều trị khi gà mắc bệnh
Khi phát hiện đàn gà có dấu hiệu viêm ruột hoại tử, cần áp dụng đồng thời các biện pháp sau:
- Giảm khẩu phần ăn từ 20–30% để giảm áp lực lên đường ruột
- Áp dụng phác đồ điều trị liên tục trong 3–4 ngày
- Kết hợp kháng sinh phù hợp với chế phẩm hỗ trợ tiêu hóa
- Bổ sung chất giải độc gan, thận nhằm giảm tổn thương nội tạng
Trong quá trình điều trị, cần theo dõi sát tình trạng đàn gà, loại bỏ kịp thời những con bệnh nặng để hạn chế lây lan và ô nhiễm môi trường.
Bệnh viêm ruột hoại tử ở gà là bệnh nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể kiểm soát nếu người chăn nuôi nắm rõ nguyên nhân, cơ chế sinh bệnh và áp dụng tốt các biện pháp phòng ngừa. Quản lý dinh dưỡng, môi trường và an toàn sinh học chính là chìa khóa bền vững để giảm thiểu thiệt hại do bệnh gây ra trong chăn nuôi gia cầm hiện đại.
