Trong các bản tin dự báo thời tiết, cụm từ “áp thấp nhiệt đới” xuất hiện rất thường xuyên. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ hiện tượng này là gì, hình thành như thế nào và gây ảnh hưởng ra sao. Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn nắm rõ Áp thấp nhiệt đới là gì, nguyên nhân, cơ chế phát triển thành bão cũng như tác động của áp thấp nhiệt đới đến đời sống – đặc biệt trong bối cảnh thời tiết ngày càng cực đoan như hiện nay.
Áp thấp nhiệt đới là gì?
Áp thấp nhiệt đới (tropical depression) là một hệ thống xoáy thuận nhiệt đới có quy mô lớn, đường kính từ vài trăm đến hơn 500 km. Đây là giai đoạn phát triển đầu tiên của một cơn bão nhiệt đới, hình thành ở vùng biển nóng, nơi nhiệt độ bề mặt nước đạt trên 26 – 27°C.
Trong vùng áp thấp, áp suất khí quyển thấp hơn đáng kể so với khu vực xung quanh (thường dưới 1000mb). Không khí ẩm bị hút vào tâm xoáy, bốc lên cao và tạo nên các đám mây dày đặc, gây mưa lớn trên diện rộng.
Tuy là dạng yếu hơn so với bão, nhưng áp thấp nhiệt đới vẫn có thể gây mưa rất to, gió giật mạnh và lũ quét, đặc biệt khi kết hợp cùng địa hình phức tạp như đồi núi Việt Nam.
Nguyên nhân hình thành áp thấp nhiệt đới
Để hình thành một áp thấp nhiệt đới, cần đồng thời hội tụ nhiều điều kiện tự nhiên đặc trưng. Các yếu tố chính gồm:
Nhiệt độ bề mặt biển cao trên 26°C
Nhiệt cao làm nước biển bốc hơi mạnh, đưa hơi ẩm lên tầng khí quyển. Đây là nguồn năng lượng chính nuôi dưỡng hệ thống xoáy.
Không khí ẩm bốc lên và ngưng tụ
Khi hơi nước bốc lên, gặp lớp khí lạnh hơn, nó ngưng tụ thành mây dày và giải phóng nhiệt ẩn. Lượng nhiệt này tiếp tục làm nóng không khí xung quanh, khiến không khí tiếp tục bốc lên – tạo ra vòng lặp phát triển mạnh mẽ.
Hình thành vùng áp suất thấp
Nhiệt độ cao khiến mật độ không khí giảm, tạo vùng áp suất thấp. Không khí từ khu vực áp cao xung quanh sẽ di chuyển về tâm, tạo nên gió xoáy.
Tác động của lực Coriolis
Do Trái Đất tự quay, không khí bị lệch hướng tạo thành vòng xoáy. Đây là yếu tố quan trọng giúp hệ thống xoáy quay ổn định.
Ít gió cắt (wind shear thấp)
Nếu gió ở các tầng cao thổi quá mạnh, hệ thống xoáy sẽ bị xé toạc. Khi gió cắt yếu, áp thấp nhiệt đới có thể phát triển bền vững và mạnh lên.
Khi các điều kiện trên đồng loạt xuất hiện, một áp thấp nhiệt đới có thể hình thành và phát triển nhanh chóng.
Khi nào áp thấp nhiệt đới trở thành bão?
Áp thấp nhiệt đới được nâng cấp thành bão (tropical storm) khi:
- Sức gió gần tâm đạt từ cấp 8 trở lên (62 – 74 km/h).
- Hệ thống tổ chức tốt, có tâm xoáy rõ ràng và dải mây đối xứng.
- Nhiệt độ mặt biển ≥ 28°C, độ ẩm cao và gió cắt yếu.
Lực Coriolis tiếp tục giúp vòng xoáy phát triển. Khi tất cả điều kiện thuận lợi, bão có thể tiếp tục mạnh lên thành áp thấp nhiệt đới mạnh, bão mạnh hoặc siêu bão.
Ví dụ thực tế năm 2024
Tháng 9/2024, một áp thấp trên Biển Đông nhanh chóng mạnh lên thành bão số 4 chỉ trong 48 giờ. Nguyên nhân:
- Nhiệt độ biển lên đến 30–31°C (mức cao kỷ lục theo NOAA).
- Độ ẩm không khí lớn.
- Dòng khí cận nhiệt đới duy trì ổn định.
Sau khi mạnh lên, bão gây mưa lớn và ngập lụt ở nhiều tỉnh miền Trung, cho thấy diễn biến thời tiết ngày càng cực đoan.
Mùa áp thấp nhiệt đới và bão tại Việt Nam
Việt Nam là một trong các quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất của bão Tây Thái Bình Dương – khu vực có số lượng bão nhiều nhất thế giới.
Thời gian xuất hiện
- Bắt đầu: tháng 5–6
- Cao điểm: tháng 9–11
- Kết thúc: tháng 12
Trung bình mỗi năm có 4 – 8 cơn bão hoặc áp thấp nhiệt đới ảnh hưởng trực tiếp đến nước ta.
Quy tắc đặt tên bão
Khi sức gió đạt từ cấp 8 trở lên, Nhật Bản (trong vai trò Trung tâm Khí tượng Tây Thái Bình Dương) sẽ đặt tên bão theo danh sách 140 tên do 14 quốc gia đóng góp. Hãy luôn cập nhật dự báo thời tiết đặc biệt là thời tiết ngày mai để bảo vệ bản thân và cộng đồng.
Ảnh hưởng của áp thấp nhiệt đới đến đời sống
Dù không mạnh bằng bão, áp thấp nhiệt đới vẫn gây ra nhiều tác động nghiêm trọng:
Mưa lớn và lũ quét
Do hơi nước dồi dào, áp thấp nhiệt đới thường gây mưa to kéo dài. Tại các vùng núi, điều này dễ dẫn đến:
- Lũ quét
- Sạt lở đất
- Lũ ống
Ảnh hưởng đến nông nghiệp
Mưa lớn kéo dài có thể phá hủy hoa màu, gây ngập úng diện rộng và làm thiệt hại kinh tế nghiêm trọng.
Nguy hiểm cho ngư dân
Biển động mạnh là mối đe dọa với tàu thuyền nhỏ. Gió giật, sóng cao khiến việc ra khơi trở nên nguy hiểm nếu không được cảnh báo kịp thời.
Tác động đến giao thông – hạ tầng
- Đường ngập, cầu tràn bị cuốn trôi.
- Nhiều khu vực bị cô lập.
- Đường sắt, hàng không bị gián đoạn.
Nguy cơ thiệt hại về người
Các hiện tượng cực đoan như gió giật, lũ quét, sạt lở luôn là mối đe dọa lớn nếu người dân không kịp sơ tán hoặc chủ quan trong mưa bão.
Cách ứng phó và phòng tránh áp thấp nhiệt đới
Để hạn chế rủi ro, người dân có thể thực hiện những biện pháp sau:
Theo dõi dự báo thời tiết
Bản tin khí tượng hằng ngày, dự báo từ Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn và ứng dụng cảnh báo mưa bão đều rất quan trọng.
Gia cố nhà cửa
- Chằng chống mái tôn.
- Kiểm tra hệ thống điện.
- Dọn dẹp cây xanh quanh nhà.
Chuẩn bị nhu yếu phẩm
Nước sạch, lương thực, thuốc men và đèn pin là những vật dụng không thể thiếu.
Đảm bảo an toàn khi đi biển
Tàu thuyền phải có đầy đủ thiết bị liên lạc, áo phao và luôn cập nhật bản tin bão.
Không đi qua suối, cầu tràn khi có lũ
Dòng nước chảy xiết có thể cuốn trôi cả ô tô, rất nguy hiểm.
Qua bài viết này, bạn đã hiểu rõ áp thấp nhiệt đới là gì, nguyên nhân hình thành, cách phát triển thành bão và tác động của nó đối với đời sống – đặc biệt trong điều kiện khí hậu biến đổi mạnh mẽ hiện nay. Việc theo dõi thông tin thời tiết thường xuyên và chuẩn bị kỹ càng sẽ giúp bạn và gia đình chủ động hơn trong mọi tình huống.
Thoitiethomnay.tv là nền tảng cung cấp thông tin thời tiết được xây dựng nhằm mang đến cho người dùng cái nhìn toàn diện và chính xác nhất về tình hình khí hậu từng khu vực. Website cho phép theo dõi dự báo thời tiết theo giờ, theo ngày và theo từng tỉnh thành, giúp bạn nắm bắt kịp thời sự thay đổi của nhiệt độ, lượng mưa, chất lượng không khí hay các hiện tượng cực đoan. Nhờ giao diện trực quan, tốc độ cập nhật nhanh và dữ liệu được tổng hợp từ nhiều nguồn uy tín, Thời Tiết Hôm Nay hỗ trợ người dùng chủ động hơn trong sinh hoạt, công việc và kế hoạch di chuyển hàng ngày.
